Lightagtylyk kosmosdan geçip barýarka, älemiň giňelmegi bilen uzalýar.Şonuň üçin iň uzakdaky obýektleriň köpüsi görünýän ýagtylyga garanyňda tolkun uzynlygy has uzyn bolan infragyzyl şöhle saçýar.Bu gadymy ýagtylygy ýalaňaç göz bilen görüp bilmeris, ýöne Jeýms Webb kosmos teleskopy (JWST), emele gelen iň irki galaktikalaryň käbirini açyp görkezmek üçin döredildi.
Apertura maskasy: deşiklimetalplastinka teleskopyň içine girýän ýagtylygyň bir bölegini bloklaýar we bir teleskopdan has ýokary çözgüt gazanmak üçin birnäçe teleskopdan maglumatlary birleşdirýän interferometri takyklamaga mümkinçilik berýär.Bu usul asmanda iki sany ýyldyz ýaly ýakyn ýerdäki örän ýagty zatlarda has jikme-jik maglumat berýär.
“Micro Gate Array”: spektri ölçemek üçin 248,000 kiçi derwezäniň paneli açylyp ýa-da ýapylyp bilner - ýagtylygyň öz tolkun uzynlygyna ýaýramagy - bir çarçuwada 100 nokatda.
Spektrometr: Panel ýa-da prizma, tolkun uzynlyklarynyň intensiwligini görkezmek üçin hadysanyň ýagtylygyny spektre bölýär.
Kameralar: JWST-de üç kamera bar - ikisi ýakyn infragyzyl tolkun uzynlyklarynda ýagtylygy alýan we orta infragyzyl tolkun uzynlyklarynda ýagtylygy alýan ikisi.
Integral meýdan bölümi: Kombinirlenen kamera we spektrometr, her pikseliň spektri bilen bir hatarda şekil meýdanynda ýagtylygyň üýtgemegini görkezýär.
Koronagraflar: Brightagty ýyldyzlardan ýalpyldawuk, şol ýyldyzlary aýlaýan planetalardan we galyndy disklerden gowşak ýagtylygy öçürip biler.Koronograflar ýagty ýyldyz şöhlesini ýapýan we has gowşak signallaryň geçmegine mümkinçilik berýän aç-açan tegeleklerdir.
Inçe ýol görkeziji datçigi (FGS) / Infragyzyl şekil we süýümsiz spektrometr (NIRISS): FGS teleskopy dogry tarapa görkezmäge kömek edýän görkeziji kamera.Kamerasy we infragyzyl şekilleri we spektrleri ýakynlaşdyryp bilýän NIRISS bilen gaplanýar.
Infragyzyl spektrometriň (NIRSpec) golaýynda: Bu ýöriteleşdirilen spektrometr bir wagtyň özünde bir topar mikroşutter arkaly 100 spektr gazanyp biler.Bu bir wagtyň özünde köp obýektiň spektral derňewini geçirmäge ukyply ilkinji kosmos guralydyr.
Infragyzyl kameranyň golaýynda (NIRCam): Koronagrafly ýeke-täk infragyzyl gural, NIRCam, ýakyn ýyldyzlaryň ýalpyldawuklygy bilen yşygy başgaça gizlenýän ekzoplanetleri öwrenmek üçin esasy gural bolar.Infragyzyl infragyzyl şekilleri we spektrleri ýokary çözgütli surata düşürer.
Orta infragyzyl gural (MIRI): Bu kamera / spektrograf kombinasiýasy, JWST-de ýyldyzlaryň we gaty uzak galaktikalaryň galyndy diskleri ýaly sowuk zatlar tarapyndan çykýan orta infragyzyl ýagtylygy görüp bilýän ýeke-täk gural.
Kosmos teleskop ylym institutynyň ylym görüş inereneri Alyssa Pagan, JWST-iň çig mallaryny adam gözüniň gadyryny bilip biljek bir zada öwürmek üçin alymlar düzedişler girizmeli boldular.“Bu ýerde bolan bolsak hakykatdanam görjek zadymyzmy?Jogap ýok, sebäbi gözlerimiz infragyzyl görnüşde görmek üçin döredilen däldir we teleskoplar ýagtylyga gözümizden has duýgur. ”Teleskopyň giňeldilen görnüşi, bu kosmiki jisimleri çäkli gözlerimizden has real görmäge mümkinçilik berýär.JWST infragyzyl spektriň dürli diapazonlaryny alýan 27-e çenli süzgüç ulanyp surata düşüp biler.Alymlar ilki bilen berlen şekil üçin iň peýdaly dinamiki diapazony izolirleýärler we mümkin boldugyça jikme-jiklikleri açmak üçin ýagtylyk bahalaryny ölçýärler.Soňra her infragyzyl süzgüç görünýän spektrde reňk bellediler - iň gysga tolkun uzynlygy gök, uzyn tolkun uzynlygy bolsa ýaşyl we gyzyl boldy.Olary bir ýere jemläň we islendik suratçynyň edip biläýjek adaty ak deňagramlylygy, kontrast we reňk sazlamalary galdy.
Doly reňkli şekiller haýran galdyrýan bolsa-da, köp tolgundyryjy açyşlar bir gezek tolkun uzynlygy edilýär.Bu ýerde, NIRSpec guraly, Tarantula Nebulanyň dürli aýratynlyklaryny görkezýärsüzgüçler.Mysal üçin, atom wodorody (gök) merkezi ýyldyzdan we onuň töweregindäki köpürjiklerden tolkun uzynlyklaryny ýaýradýar.Olaryň arasynda molekulýar wodorodyň (ýaşyl) we çylşyrymly uglewodorodlaryň (gyzyl) yzlary bar.Subutnamalar çarçuwanyň aşaky sag burçundaky ýyldyz toparynyň merkezi ýyldyzlara tozan we gaz urýandygyny görkezýär.
Bu makala ilkibaşda “Scientific American 327”, 6, 42-45 (2022-nji ýylyň dekabry) “Suratlaryň aňyrsynda” neşir edildi.
Jen Kristianen “Scientific American” -yň uly grafika redaktory.Twitterde Hristianlary yzarlaň @ChristiansenJen
“Scientific American” -yň kosmos we fizika boýunça baş redaktory.Wesleýan uniwersitetinden astronomiýa we fizika boýunça bakalawr derejesini we Kaliforniýa Santa Cruz uniwersitetinden ylym ismurnalistikasy boýunça magistr derejesini alýar.Twitterde @ KlaraMoskowitz-de Moskowitz-i yzarlaň.Surat Nik Higgins tarapyndan berlen.
Dünýäni üýtgedýän ylmy öwreniň.1845-nji ýyldaky sanly arhiwimizi, şol sanda 150-den gowrak Nobel baýragynyň eýeleriniň makalalaryny öwreniň.